Het wezen van een bedrijf heeft verdacht veel psychopathische kenmerken: onverschillig, niet in staat om gevoelens te hebben, egocentrisch, sociaal vaardig als het hem uitkomt. Het instinct van een bedrijf is: winst maken. Daar is niets mis mee, maar het is goed om dat in je achterhoofd te houden als je zaken met ze doet. De Nederlandse regering werd er afgelopen vrijdag weer pijnlijk mee geconfronteerd: Unilever verplaatst zijn hoofdkantoor toch niet naar Rotterdam.
Aandeelhouders van beursgenoteerde bedrijven lijken op kiezers in een democratisch land. Ze kunnen de plannen van de raad van bestuur, zeg maar de regering van een bedrijf, torpederen. Ze kunnen een bestuurder naar huis sturen, ze kunnen zelfs besluiten het bedrijf te verkopen. Maar het grote verschil is dit: een kiezer ondervindt de gevolgen van zijn stemgedrag aan den lijven: de straat verloederd; de school in zijn buurt sluit. Of omgekeerd; er wordt een voetbalveldje aangelegd, de veiligheid op straat neemt toe.
Een aandeelhouder daarentegen woont niet in zijn keuze. Als er meer verdiend kan worden door de productie naar Azie te verplaatsen zal hij dat toejuichen, ook al gaan er daardoor duizenden banen in Nederland verloren. Voor de aandeelhouder is kiezen een ver van mijn bed show.
Uit onderzoek van het National Labor Committee blijkt dat de gemiddelde naaister in een derde wereldland een half procent van de verkoopprijs van een kledingstuk verdient. De aandeelhouder draait zich nog eens rustig om in zijn bed. Ik veroordeel het overigens niet, ik heb jarenlang zelf aandelen gehad, maar ik probeer te schetsen wat het wezen is.
Een bedrijf is een rechtspersoon. Let op het woord: persoon. Alsof het een ziel heeft, een geweten, verantwoordelijkheidsgevoel. Dat is niet zo. Er is niemand zelf verantwoordelijk. ING heeft jarenlang gefaald in de controle van criminele geldstromen. Daarvoor heeft het een enorme boete gekregen, maar er is geen bestuurder of werknemer die die boete zelf betaalt. Het bedrijf betaalt de boete. Niemand voelt het dus persoonlijk, behalve die ene bestuurder die heeft moeten aftreden. Als ik te hard rijd, krijg ik een boete die ik zelf moet betalen. Dus zelf voel.
Premier Rutte dacht dat hij te maken had met een persoon. Dat is het verraderlijke: een bedrijf bestaat uit mensen, maar heeft het instinct van een roofdier.
Er is een mooie parabel over een kikker en een schorpioen. De kikker staat aan de oever van de rivier en wil net overzwemmen als de schorpioen langs komt en vraagt: mag ik op je rug mee naar de overkant. Natuurlijk niet, zegt de kikker, want dan bijt je me dood. Waarom zou ik je doodbijten, vraagt de schorpioen, dan verdrink ik zelf ook. De kikker denkt even na en zegt dan: oke, spring maar achterop. Als ze halverwege de rivier zijn, voelt de kikker ineens een stekende pijn in zijn nek. De schorpioen heeft hem toch gebeten. Waarom doe je dit, vraagt de kikker vlak voordat ze samen verdrinken. Omdat, antwoordt de schorpioen, het mijn instinct is.